(1) Bu konuda geniş bilgi için bkz.: M. A. Aysan, Atatürk'ün Ekonomi Politikası, İstanbul Üniversitesi Atatürk Devrimleri Araştırma Enstitüsü, Birinci Baskı, İstanbul, 1980.
(2) Afet inan, Vatandaş için Medeni Bilgiler ve Kemal Atatürk'ün El Yazıları Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1969. s. 40-41.
(3) 1 Kasım 1937 Açış Konuşması, Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I Türk İnkilap Tarihi Enstitüsü, Yayın No. 1, Ankara, 1961, S. 394.
(4) Bu amaçların Atatürk tarafından topluca, ifade edildiği bir tek belge yoktur. Ancak, bu amaçlar Atatürk tarafından yapılan T. B. M. M'ni Açış Konuşmalarından çıkarılmıştır. Bu 20 Açış Konuşması, hemen tümüyle ekonomik politikalarla ilgilidir.
(5) Afet İnan, a. g. e., s. 440-460.
(6) a. g. e., s. 445.
(7) Afet İnan, "Devletçilik İlkesi ne Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı, 1933", Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1972. (Bu eser Atatürk'ün inceledeği ve üzerine önemli işaretler koyduğu planın fotokopisini de içine almaktır. )
(8) Afet İnan, Vatandaş için Medeni Bilgiler, s. 44.
(9) M. A. Aysan, a. g. e., s. 65-68.
(10) Afet İnan, a. g. e., s. 43.
(11) 1 Kasım 1937 Açış Konuşması, a. g, e., s 396.
(12) 1 Kasım 1937 Açış Konuşması, a. g. e., s. 399..
(13) 1 Mart 1922 Açış Konuşması'nda ilk kez söylenen bu görüş, sonraki konuşmalarda da sık sık yinelenmiştir. Bkz.: a. g. e.'deki T. B. .M. M. Açış Konuşmaları.
(14) 1919-22 yıllarında bütçe yapılmamış ülke Türkiye Büyük Millet Meclisi'nden ayrı ayrı alınan ödeneklerle yönetilmiştir. Bkz: M. A. Aysan. a· g· e. s, 24-25,
(15) Özellikle bakınız 1 Kasım 1937 Açış Konuşması a. g. e., s.401.
(16) Feridun Ergin, "Atatürk Zamanında Para Politikası", Uluslararası Atatürk Konferansı, Kasım 10-11, 1980, Bogaziçi Üniversitesi, İstanbul,
(17) 1 Kasım 1937 Açış Konuşması, a. g. e., s. 400.
(18) 1 Kasım 1936 Açış Konuşması, a. g. e., s. 380.
(19) İlhan Tekeli ve Selim İlkin, "1929 Buhranında Türkiye'nin İktisadi Politika Arayışları, "ODTÜ, Ankara, 1977. (Bu eserin sonunda Müller raporunun ve Dr. Schact sunuş yazısının tam metni vardır. )
(20) İbrahim Ülkem, "T. İş Bankası ve T. C. Merkez Bankasının Kurulmasında Atatürk'ün Rolü", İ. Ü. İşletme Fakültesi, Devlet İşletmeciliği Enstitüsü, 17 Nisan 1981'deki "Atatürk'ün Ekonomik Kalkınma Politikası ve Devlet İşletmeciliği" Konferansı'na sunulan bildiri.
(21) Haldun Derin, Türkiye'de Devletçilik, İstanbul, 1940, s. 154.
(22) İlhan Tekeli ve Selim İlkin a. g. e., s. 92-95.
(23) 1 Mart 1922 Açış Konuşması, a. g. e., s. 229.
(24) 1 Kasım 1937 Açış Konuşması, a. g. e., s. 396.
(23) Afet İnan, "Devletçilik İlkesi".
EK-1
ATATÜRK DÖNEMİ BÜTÇELERİ VE KESİN HESAP SONUÇLARI
(Milyon TL.)
| 28 Şubat'ta
son bulan yıl
|
Bütçe Gelir |
Ödenekleri
Gider
|
Açık __
Fazla +
|
Kesin
Gelir
|
Hesaplar
Gider
|
Açık __
Fazla +
|
| 1920 (1) |
51 |
63 |
-12 |
|
|
|
| 1921 (1) |
|
79 |
|
|
|
|
| 1922 (1) |
|
87 |
|
|
|
|
| 1923 (1) |
|
|
|
|
|
|
| 1924 |
129 |
140 |
-11 |
138 |
132 |
+6 |
| 1925 (2) |
191 |
184 |
+7 |
171 |
202 |
-31 |
| 1926 |
190 |
190 |
- |
180 |
172 |
+8 |
| 1927 |
195 |
194 |
+1 |
204 |
199 |
+5 |
| 1928 |
207 |
207 |
- |
222 |
201 |
+21 |
| 1929 |
221 |
220 |
+1 |
224 |
213 |
+11 |
| 1930 |
223 |
223 |
- |
217 |
210 |
+7 |
| 1931 |
187 |
187 |
- |
186 |
208 |
-22 |
| 1932 |
169 |
169 |
- |
214 |
212 |
+2 |
| 1933 |
170 |
170 |
- |
174 |
174 |
- |
| 1934 |
184 |
184 |
- |
207 |
202 |
+5 |
| 1935 |
195 |
195 |
- |
201 (3) |
|
|
| 1936 |
213 |
213 |
- |
242 (3) |
|
|
| 1937 |
231 |
231 |
- |
263 (3) |
|
|
| 1938 |
250 |
250 |
- |
257 (3) |
|
|
(1) Cumhuriyetin ilk düzenli bütçe kanunu 1924 mali yılı için o yılın Şubat'ında çıkarılmıştır. Ondan önceki yıllarda çıkarılan avans kanunları ve geçici bütçelerden çıkarılabilen rakamlar kullanılmıştır.
(2) 1925 yılı bütçe gelirleri için kaynaklar farklı rakamlar vermektedir. Buradaki gelir rakamlar, Haldun Derin'in sözü geçen kitabından, gider rakamları Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu'nun yayınından aktarılmıştır. Aşarın kaldırılmış olması, bu yılın gelirlerinde önemli azalma yapmıştır.
(3) haldun Derin, a.g.e., s.181'den.
Kaynaklar: (1) Haldun Derin, Türkiye'de Devletçilik, İstanbul, 1940. Özellikle, s.47-50.
(2) 1920-1929 Bütçe Kanunları, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu, Ankara,1978 (Derleyenler: Fikret Ünal, Muzaffer Tıraş, Zafer Kükrer).
EK-2
ATATÜRK DÖNEMİNDEKİ TÜRK LİRASININ İNGİLİZ STERLİNİNE GÖRE DEĞERİ VE TEDAVÜLDEKİ BANKNOTLAR
(Yıllık ortalama Değerler)
| Yıllar |
1 Sterlin Eşdeğeri
(Kuruş)
|
Tedavüldekki Banknotlar
(Milyon TL.)
|
| 1919 |
381 |
158 |
| 1920 |
443 |
|
| 1921 |
605 |
|
| 1922 |
729 |
|
| 1923 |
763 |
|
| 1924 |
836 |
161 |
| 1925 |
892 |
165 |
| 1926 |
928 |
153 |
| 1927 |
945 |
153 |
| 1928 |
956 |
153 |
| 1929 |
1009 |
159 |
| 1930 |
1032 |
159 |
| 1931 |
965 |
159 |
| 1932 |
741 |
164 |
| 1933 |
702 |
161 |
| 1934 |
636 |
165 |
| 1935 |
616 |
170 |
| 1936 |
624 |
179 |
| 1937 |
624 |
169 |
| 1938 |
616 |
194 |
Kaynak: (1) Haldun Derin, Türkiye'de Devletçilik, İstanbul, 1940, s.151
(2) İstatislik Yıllığı, 1937-38, Cilt 10.
EK-3
ATATÜRK DÖNEMİNDE İHRACAT VE İTHALAT
(Miyon TL.)
| Yıl |
İhracat |
İthalat |
Açık (-)
Veya
Fazla (+)
|
İhracatın
İthalata Oranı (%)
|
| 1923 |
85 |
145 |
(-) 60 |
59 |
| 1924 |
159 |
194 |
(-) 35 |
80 |
| 1925 |
192 |
242 |
(-) 49 |
80 |
| 1926 |
186 |
235 |
(-) 48 |
80 |
| 1927 |
158 |
211 |
(-) 53 |
74 |
| 1928 |
174 |
224 |
(-) 50 |
78 |
| 1929 |
155 |
256 |
(-) 101 |
60 |
| 1930 |
152 |
148 |
(-) 4 |
103 |
| 1931 |
127 |
127 |
(-) |
100 |
| 1932 |
101 |
86 |
(+) 15 |
111 |
| 1933 |
96 |
75 |
(+) 21 |
128 |
| 1934 |
92 |
87 |
(+) 5 |
106 |
| 1935 |
96 |
89 |
(+) 7 |
108 |
| 1936 |
118 |
93 |
(+) 25 |
127 |
| 1937 |
138 |
114 |
(+) 38 |
120 |
| 1938 |
145 |
150 |
(-) 5 |
97 |
| 1939 |
127 |
118 |
(+) 9 |
107 |
Kaynak: (1) Haldun Derin, Türkiye'de Devletçilik, İstanbul 1940, s.11
(2) Osman Okyar, Dış Ticaret ve Ecnebi Sermaye Meseleleri, Yeni Türkiye, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul 1959, s.251-286.
EK -4
ATATÜRK DÖNEMİNDE MİLLİ BANKALARDAKİ GELİŞME
(Milyon TL.)
|
Yıllar
|
Toplam
Mevduat
|
İndeks
1920=100
|
Toplam
Mevduattaki Pay
Miil B. Yab B.
|
Mudi
Sayıları
(Bin kişi)
|
İndeks
1920=100
|
|
1920
|
1,7
|
100
|
32 68
|
2
|
100
|
|
1921
|
2,4
|
144
|
47 53
|
3
|
150
|
|
1923
|
2,7
|
153
|
50 50
|
4
|
200
|
|
1924
|
3,9
|
232
|
60 40
|
8
|
400
|
|
1925
|
5,7
|
334
|
63 37
|
10
|
500
|
|
1926
|
7,5
|
529
|
65 35
|
13
|
650
|
|
1927
|
10,3
|
617
|
70 30
|
17
|
850
|
|
1928
|
16,8
|
1006
|
75 35
|
28
|
1400
|
|
1929
|
22,5
|
1341
|
78 22
|
39
|
1850
|
|
1930
|
27,2
|
1621
|
82 18
|
60
|
3000
|
|
1931
|
32,3
|
1927
|
84 16
|
83
|
4150
|
|
1932
|
35,9
|
2143
|
95 5
|
106
|
5030
|
|
1933
|
39,7
|
2367
|
95 5
|
119
|
5950
|
|
1934
|
69,5
|
4145
|
76 24
|
147
|
7350
|
|
1935
|
68,2
|
4002
|
83 17
|
159
|
7950
|
|
1936
|
75,4
|
4499
|
83 17
|
213
|
10650
|
|
1937
|
84,1
|
5021
|
82 18
|
225
|
11250
|
|
1938
|
96,8
|
5778
|
81 19
|
245
|
12250
|
Kaynak: Haldun Derin, a.g.e.,s.51.
EK-5
1929-1931 YILLARI BOYUNCA TÜRK LİRASININ DIŞ DEĞERLERİNDEKİ DEĞİŞME
(1.İngiliz Sterling'ine göre kuruş olarak)
|
Aylar
|
1929
|
1930
|
1931
|
|
Ocak
|
933
|
1929
|
1030
|
|
Şubat
|
984
|
1039
|
1030
|
|
Mart
|
989
|
1032
|
1030
|
|
Nisan
|
989
|
1033
|
1030
|
|
Mayıs
|
999
|
1034
|
1030
|
|
Haziran
|
1013
|
1034
|
1030
|
|
Temmuz
|
1011
|
1034
|
1030
|
|
Ağustos
|
1017
|
1033
|
1030
|
|
Eylül
|
1008
|
1030
|
1003
|
|
Ekim
|
1024
|
1030
|
819
|
|
Kasım
|
1039
|
1030
|
788
|
|
Aralık
|
1043
|
1030
|
714
|
|
(Aylık Ortalama değerler)
|
Kaynak: Tekeli ve İlkin, 1929 Dünya Buhranında Türkiye'nin İktisadi Politika Arayışları, a.g.e. s,80. Tablonun bu eserde gösterilen kaynağı: Aziz Köklü, Türkiye'de Para Meseleleri: (1915-1946) Devresinde Para Siyasetimiz ve Paramızın Kıymeti, T.C. Milli Eğitim Bakanlıığı, Ankara, 1947, s.40.
EK-6
ATATÜRK DÖNEMİNDE GAYRİSAFİ MİLLİ HASILA (GSMH) DAKİ ARTIŞLAR, BÜYÜME HIZLARI VE YATIRIMLARI
|
Yıllar
|
1938 Fiyatlarıyla
GSMH
(Milyon TL.)
|
Yıllık
Artışlar
(%)
|
Cari Fiyatlarla
GSMH
(Milyon TL.)
|
Cari Fiyatlarla
Yatırım
(Milyon TL.)
|
Yatırım
GSMH
(%)
|
|
1923
|
633.1
|
-
|
952.6
|
66.4
|
7.0
|
|
1924
|
758.4
|
19.8
|
1203.4
|
98.6
|
8.2
|
|
1925
|
846.2
|
11.6
|
1525.4
|
130.0
|
8.5
|
|
1926
|
981.8
|
16.0
|
1650.5
|
131.6
|
8.0
|
|
1927
|
892.3
|
-9.1
|
1471.2
|
159.7
|
10.9
|
|
1928
|
990.9
|
11.1
|
1632.5
|
174.5
|
10.7
|
|
1929
|
1150.1
|
16.1
|
2073.1
|
211.0
|
10.2
|
|
1930
|
1198.8
|
4.2
|
1580.5
|
187.2
|
11.8
|
|
1931
|
1276.2
|
6.5
|
1391.6
|
116.9
|
8.4
|
|
1932
|
1198.4
|
-6.1
|
1171.2
|
104.8
|
8.9
|
|
1933
|
1359.4
|
19.8
|
1141.4
|
109.2
|
9.6
|
|
1934
|
1450.3
|
6.7
|
1216.1
|
143.3
|
11.8
|
|
1935
|
1414.8
|
-2.4
|
1310.0
|
131.6
|
10.6
|
|
1936
|
1658.9
|
19.2
|
1695.0
|
153.8
|
9.1
|
|
1937
|
1742.0
|
3.3
|
1806.5
|
172.1
|
9.5
|
|
1938
|
1895.7
|
8.8
|
1895.7
|
215.1
|
11.3
|
|
1939
|
2054.3
|
8.4
|
2063.1
|
215.8
|
10.5
|
Kaynak: Korkut Boratav, 1923-1939 Yıllarının İktisat Poitikası Açısından Değerlendirilmesi, Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Sorunları, İTİA Mezunlar Derneği, İstanbul Şubesi 1977, s.39-52
|
